دیدگاه ابوحنیفه درباره اهل بیت و سیره و عملکرد سیاسی
دیدگاه ابوحنیفه درباره اهل بیت و سیره و عملکرد سیاسی و روابط و برخورد او با شیعیان و غالیان و علویان و قیامها
چکیده
مرجعیت علمی و جایگاه رفیع اهل بیت پیامبر (ع) میان مسلمانان می تواند به عنوان یکی از محورهای اساسی تقریب مذاهب اسلامی، در مسیر اتحاد و همگرایی مسلمانان نقش به سزایی را ایفا کند، و با پذیرش این حقیقت که مرجعیت علمی‌آنان تا حدی زیادی مقبول ائمه مذاهب اسلامی‌بوده و احادیث مروی از آنان به نبی اکرم (ص) می‌رسد، گامهای اساسی در مسیر تقریب برداشته می شود، این نوشتار با توجه به این ضرورت کوشیده است نظر امام ابوحنیفه را در موضوع تقریب مذاهب، با رویکرد به جایگاه و مقام اهل بیت (ع) بر رسی نماید. استنتاج نگارنده بر آن است که اهل بیت (ع) از منظر امام ابوحنیفه جایگاه بلند و رفیع دارد و او خود معترف به مقام والای آنان بوده و از حامیان اهل بیت محسوب میشود، این معنا از گفتار و رفتار عملی او به خوبی قابل استفاده است. امید است که این مقاله توانسته باشد گامی در مسیر تقریب بین مذاهب اسلامی و به خصوص ایجاد روابط حسنه بیش از پیش میان حنفیان و شیعیان بر داشته باشد.
کلیدواژه ها: اهل بیت، مرجعیت علمی، ولایت، خلافت، ابوحنیفه، شیعیان، حنفیان، تقریب.
مقدمه
درآمدقرآن کریم و روایات پیامبر اکرم (ص) نسبت به اهل بیت (ع) و محبت به خاندان رسالت سفارش اکید نموده است، محبت به اهل بیت (ع) اجر و مزد رسالت قرار گرفته و در روایات به مثابه عدل قرآن کریم مورد سفارش قرار گرفته است، به حسب روایات اهل بیت پیامبر(ص) عبارتند از: امام علی(ع) و فاطمه زهرا (س) و حسن و حسین بن علی(ع) و بقیه ذریه پاک آنان. این معنا در روایات بسیاری، از جمله در روایت ام سلمه آمده است، می‌گوید: هنگامی که آیه «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً بر پیامبر(ص) نازل شد، حضرت علی (ع) و فاطمه و حسن و حسین(ع) را احضار کرده، فرمود: «اینان اهل بیت منند».مشابه این روایت در صحیح مسلم، سنن ترمذی و مسند احمد نیز آمده است. از این رو از محورهای اساسی وحدت و تقریب میان مسلمانان به شمار می رود، این مقاله در راستای ایجاد و تحکیم همدلی و وحدت بین مسلمانان به ویژه شیعیان و حنفیان در صدد بازخوانی و بررسی زمینه‌های تقریب در اندیشه و سیره یکی از چهرههای برجسته وتاثیر گذار جهان اسلام« امام ابوحنیفه»است می کوشد منزلت اهل بیت را به عنوان یکی از محورهای تقریب از منظر امام ابوحنیفه مورد بررسی قرار دهد، جایگاه اهل بیت از دیدگاه ابوحنیفه در دو مقام قابل بحث و بررسی است. مقام اول؛ جایگاه اهل بیت در اندیشه ابوحنیفه و مقام دوم؛ جایگاه اهل بیت در سیره ابوحنیفه.
1. جایگاه اهل بیت در اندیشه ابوحنیفه
اهل بیت در نگاه اباحنیفه از مقام والا و ممتاز برخوردار است، او معترف به ولایت و محبت اهل بیت، فضایل و مناقب و مرجعیت علمی‌آنان است، و از اهل بیت به گونه ای با تعظیم و تجلیل یاد می‌کند که در مورد کسی دیگری چنین تعظیمی‌از او مشاهده نشده است مباحث این فصل را می توان در محورهای زیر مورد بررسی قرار داد:
1 1. ولایت و محبّت اهل بیت(ع)
محبت و اظهار علاقهمندی به اهل بیت(ع) طبق مفاد آیات قرآن کریم و سنت نبی اکرم (ص)، از جمله مشترکات همه مسلمانان به حساب می‌آید و همگان این امر را بر خود فرض و لازم دانسته، هرگونه کوتاهی و بی اعتنایی را گناه بزرگ می‌شمارند. در این میان دیدگاه امام اعظم ابوحنیفه نیز در خور توجه و تأمل است؛ زیرا او به حیث امام و پیشوای طیف بزرگی از مسلمانان (حنفیان) در گفتار و کردار، محبت و ولایت خویش را به گونه‌های مختلف نسبت به اهل بیت(ع) ابراز کرده است.
آقای دکتر مصطفی الشکعه در باره محبت ورزیدن به اهل بیت می‌نویسد: «ابوحنیفه محبّ و دوستدار آل بیت رسول خدا(ص) بود و به آنان احترام می‌گذاشت و به فضائل و مناقب شان باورداشت و علم و دانش را از آنان فراگرفت و به حقانیت شان حکم میکرد، از امام حسن و امام حسین و امام علی بن الحسین و امام باقر و امام صادق(ع) و سائر ائمه و فرزندان حضرت فاطمه (س) تمجید و ستایش میکرد.
باتوجه به اوضاع و شرایط کوفه در عصر امام ابوحنیفه و حضور شیعیان در آن دیار تعامل او با شیعیان که محب و پیرو اهل بیتند آن قدر صمیمی و نزدیک است، که برخی از نویسندگان و تاریخ نویسان ابوحنیفه را به عنوان یک شیعه محبّ و گاهی یک شیعه سیاسی به حساب آورده است
2 1. فضایل اهل بیت (ع)
امام ابوحنیفه در باره امام علی (ع)، امام صادق، امام باقر (ع) و زید بن علی (ع) فضایل و مناقب فراوان نقل کرده است. به نمونه های از آن اشاره می کنم:
1 2 1. حقانیت امام علی(ع) در جنگ ها
از ابوحنیفه راجع به جنگ جمل پرسیده شد. گفت: «علی(ع) در آن جنگ به عدالت رفتار کرد و آگاهترین مردم در برابر اهل بغی بود.» در مورد دیگرگفته است: «احدی را علی(ع) نکشت، مگر این که علی سزاوارتر بود.» وی در باره ناکثان می گوید: «امیرالمؤمنین علی(ع) طلحه و زبیر را بعد از نقض عهد و پیمان کشت»همچنان از وی نقل شده است که روزی به اصحابش گفت: «من اهل شام را مبغوض می‌شمارم و اگر با لشکر علی (ع) و معاویه مواجه شوم، لشکر علی(ع) را انتخاب می‌کنم.» در ادامه افزود که من با اهل حدیث تفاوتم در این است که آن ها به فضائل اهل بیت (ع) اعتراف نمی‌کنند؛ ولی من اعتراف می‌کنم، همین طور آنان خلافت علی (ع) را ثابت نمی‌دانند و من ثابت می‌دانم».
2 2 1. امام صادق از منظر ابو حنیفه
ابن حجر عسقلانی در تهذیب التهذیب به نقل از ابوحنیفه می‌گوید: «مدتی نزد جعفربن محمد (ص) رفت و آمد می‌کردم. او را همواره در یکی از سه حالت دیدم; یا نماز می‌خواند، یا در حال روزه بود، و یا قرآن تلاوت میکرد و هرگز او را ندیدم که بدون وضو حدیث نقل کند.»
ابوحنیفه روزی به در منزل امام صادق (ع) آمد. امام (ع) از خانه خارج شد؛ در حالی که به عصا تکیه داده بود. ابوحنیفه به حضرت گفت: ای ابا عبدالله (ع) این عصا چیست؟ سن و سال تو اقتضا ندارد که به عصا نیاز داشته باشی؟ امام فرمود: بلی، اما این عصای رسول خدا (ص) است و می‌خواهم به آن تبرّک بجویم. ابوحنیفه گفت: اگر می‌دانستم این عصای رسول خدا (ص) است، بلند می‌شدم، آن را می‌بوسیدم. امام فرمود: سبحان الله: و از آرنج ابوحنیفه کشید و با اشاره به مو و پوست بدن خود فرمود: ای نعمان تو می‌دانی که این موی از موی رسول خدا (ص) و این پوست از پوست آن حضرت است، پس چرا نبوسیدی؟ ابوحنیفه خم شد تا دست امام را ببوسد.
3 1. مرجعیت علمی اهل بیت(ع)
شیعیان در عصر ابوحنیفه به لحاظ فرهنگی در موقعیت مناسب تر از گذشته قرار گرفته بودند. ابوحنیفه با امام باقر و امام صادق(ع) معاصر بود. با توجه به این که حکومت اموی روزهای آخر خود را در این زمان می گذراند و بیشتر با مخالفان سیاسی خود عباسیان در گیر بود. فرصتی پیش آمد تا امام باقر (ع) برای تشکیل یک مرکزیت فرهنگی برای نشر معارف اهل بیت (ع) و تربیت شاگردان موفق شود و مبانی فقهی و کلامی شیعه را پایه گذاری نماید.